In korte tijd zijn meerdere plannen, adviezen en initiatieven gepresenteerd die laten zien dat er tractie is op het onderwerp AI/Data in Nederland. In dit artikel zetten wij de belangrijkste voor u op een rij.
Het Wennink-rapport
Vandaag presenteerde oud-ASML-topman Peter Wennink zijn adviesrapport ‘De route naar toekomstige welvaart – een sterk Nederland in een relevant Europa’, waarbij digitalisering & AI één van de vier domeinen is waarop ons land strategische posities en relevantie kan opbouwen en behouden. Het rapport is vanochtend aangeboden aan minister-president Schoof en minister Karremans van Economische Zaken en is een vertaling van het rapport Draghi naar de Nederlandse context.
Wennink heeft samen met een breed samengestelde klankbordgroep van deskundigen en bestuurders uit het bedrijfsleven, de financiële sector, kennisinstellingen en overheid een onafhankelijke analyse gemaakt van de economische noodzaak van ingrijpen, zodat groei, innovatie en welvaart in de komende decennia behouden blijft. Volgens hem beschikt Nederland over uitzonderlijke kwaliteiten – talent, kwaliteit, kennis, innovatiekracht – maar dreigt ons land deze positie te verliezen door genoegzaamheid en bestuurlijke versnippering.
“Nederland heeft alles in huis om niet alleen een land te zijn dat consumeert maar ook produceert,” aldus Wennink. “Maar dan moeten we de moed tonen om scherpe keuzes te maken en investeringen niet langer te laten vastlopen in onzekerheid, regels en achterstallig onderhoud op cruciale randvoorwaarden. Doen we dat niet, dan verliezen we niet alleen economische kansen, maar ook maatschappelijk vertrouwen.” Hij benadrukt dat alle noodzakelijke maatregelen binnen handbereik liggen. “De keuzes die we nu maken bepalen of onze kinderen in een sterk of verzwakt Nederland leven. Deze routekaart laat zien: het kan, het is haalbaar en het is betaalbaar. Maar het vraagt richting, snelheid en consistentie. Welvaart bouw je niet door te wachten, wel door te investeren en te doen”.
Vier domeinen, 12 tech- en AI-projecten
Het rapport identificeert vier technologische domeinen waar Nederland strategische posities en relevantie kan opbouwen en behouden: digitalisering & AI, life sciences & biotechnologie, veiligheid & weerbaarheid en energie- & klimaattechnologie. In een eerste brede inventarisatie in deze domeinen heeft Wennink 51 concrete proposities opgehaald die samen een investeringspotentieel vertegenwoordigen van circa 126 miljard euro. Een aanzienlijk deel hiervan kan privaat worden gefinancierd, mits volgende kabinetten cruciale randvoorwaarden op orde brengen.
Op het gebied van technologie en AI gaat het om de volgende 12 projecten:
* Fotonische Chips
* Neuromorphic Computing
* DeltaAI
* ELLIS Instituut
* Foundational Robotics Lab
* Nationale Biofoundry
* QuantumValley
* CHIPNL
* Institute for Advanced Materials & Metrology (IAMM)
* Robotica Center of Excellence
* AI Gigafabriek
* Dutch Data & Energy Clusters
Frits Grotenhuis, directeur van Digital Holland (voorheen Topsector ICT) is blij dat er zoveel aandacht is voor technologie- en AI-voorstellen in het advies van Wennink. "Het rapport biedt een sense of urgency met concrete handvatten waarmee we stappen kunnen zetten, gericht op ons toekomstbestendig verdienvermogen in een geopolitiek rap veranderende wereld. Digitalisering speelt hier een cruciale rol en is ook niet voor niets een van de hoofdpijlers in dit rapport. Vanuit Digital Holland dragen we hier, samen met onze partners, onze bouwsteen aan bij in de komende jaren."
Randvoorwaarden snel op orde
Het ontbreken van de juiste randvoorwaarden vormt momenteel de grootste belemmering voor de noodzakelijke groei. Vergunningverlening gaat veel te traag en complex, het tekort aan goed geschoold talent loopt op, energieprijzen liggen hoger dan in omliggende landen, stikstof en netcongestie zetten teveel economische ontwikkelingen op slot, en zowel fysieke als digitale infrastructuur kent achterstallig onderhoud. Deze randvoorwaarden voor private investeringen moeten zo snel mogelijk op orde worden gebracht. Als Nederland hier niet in slaagt, blijven noodzakelijke investeringen uit en stagneert onze economie.
Het rapport stelt verder dat een slagvaardiger bestuur noodzakelijk is om deze strategische opgaven te realiseren. Een Regeringscommissaris voor Toekomstige Welvaart moet daarbij een centrale rol krijgen. Deze commissaris wordt voorgesteld als onafhankelijke uitvoeringsautoriteit met de bevoegdheid om strategische projecten te versnellen, interdepartementale blokkades te doorbreken en publiek-private samenwerking te versterken. Daarnaast beveelt Wennink een Nationale Investeringsbank (NIB) met een werkkapitaal van minimaal 10 miljard euro en een Nationaal Agentschap voor Baanbrekende Innovatie (NABI), met een budget van 2 miljard euro, aan om met publieke middelen private investeringen effectiever aan te jagen.
Veel aandacht voor AI en tech tijdens formatie
Uit het tussen- en eindverslag van informateur Sybrand Buma rondom de formatie bleek onlangs al Rob Jetten (D66) en Henri Bontenbal (CDA) willen bouwen aan een ‘duurzame, toekomstbestendige economie die ons land sterker maakt’, waarbij er een grote rol is weggelegd voor innovatie en technologie. Zij willen taaie problemen die het Nederlandse verdienvermogen in de weg zitten doorbreken. Zij benutten daarvoor de adviezen van Mario Draghi, Enrico Letta en het hierboven genoemde advies van oud-ASML-topman Peter Wennink dat vandaag is verschenen. “We investeren fors in innovatie, kennis en onderzoek, digitalisering en nieuwe energie infrastructuur”, schrijven Jetten en Bontenbal.
Om onze economie concurrerender, productiever en onafhankelijker te maken moeten we volgens Jetten en Bontenbal investeren in de technologieën van de toekomst. “Innovatie en toegepaste kennis zijn de motor van ons toekomstig verdienvermogen, en daarvoor zijn meer publieke en private middelen en meer focus nodig”, schrijven de twee fractievoorzitters.
Grotenhuis noemt de eerste plannen in de formatie ‘hoopvol voor onze toekomstige economie en veiligheid’. “De prioriteiten sluiten goed aan op de activiteiten vanuit Digital Holland. Meer in het bijzonder op de twee Actieagenda’s AI/Data en Cybersecurity Technologies, die we coördineren en voortvloeien uit de Nationale Technologiestrategie, maar ook het beoogde Defensiefonds voor onderzoek en innovatie.”
Lees wat er over technologie en innovatie in de tussenrapportage staat
Nationaal AI Deltaplan
Ook in het eind november gepubliceerde Nationaal AI-Deltaplan staan concrete beleidsaanbevelingen om AI-ontwikkeling en -adoptie in Nederland te versnellen. Het plan is geschreven in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, en is tot stand gekomen in overleg met meer dan zestig experts uit de wetenschap, het bedrijfsleven, overheid en het maatschappelijk middenveld.
“AI heeft een steeds grotere impact op onze economie en samenleving. Terwijl andere landen met enorme investeringen voorsorteren op deze nieuwe werkelijkheid, dreigt Nederland grip te verliezen op een technologie die straks onze economie, veiligheid en democratie bepaalt”, schrijven de samenstellers van het Deltaplan. In het plan schetsen zij wat nodig is om controle terug te winnen: een sprong in rekenkracht en energie‑infrastructuur, massale AI‑adoptie en ‑geletterdheid, een concurrerend AI‑ecosysteem, sterke democratische inbedding én ambitieuze nationale AI‑projecten waarmee Nederland weer voorop gaan lopen.
Nederland doet volgens de samenstellers van het rapport nu nauwelijks mee aan de ontwikkeling van AI. We zijn sterk afhankelijk van Amerikaanse en Chinese AI‑bedrijven, die bepalen welke AI‑systemen beschikbaar zijn, hoe deze werken, en wat ze kosten. “Zonder eigen infrastructuur en technologie vloeit ons verdienvermogen weg naar het buitenland en verliezen we grip op systemen die onze maatschappij vormgeven.”
Weg vooruit
Maar er is een weg vooruit door te investeren in AI‑kennis en infrastructuur. Nederland heeft een sterke uitgangspositie met topuniversiteiten, veel technisch talent en innovatieve sectoren die kunnen uitgroeien tot wereldwijde koplopers in de AI‑transitie. “Als we nu investeren, kunnen we ervoor zorgen dat onze bedrijven competitief blijven, we ons AI‑talent in Nederland houden en we samen werken aan de maatschappelijke en technologische doorbraken van de toekomst”, schrijven de samenstellers van het Nationale AI Deltaplan.
Om deze ambities waar te maken, moet Nederland nu concrete stappen zetten om ons hierop voor te bereiden. Dit plan bevat 52 aanbevelingen. Het ambitieuze plan is goed ontvangen, al zijn er ook critici die stellen dat het Deltaplan eerder een “verlanglijst” is dan een strategische routekaart. Er zouden onvoldoende keuzes worden gemaakt. Daarnaast stellen critici dat een Deltaplan dat alleen focust op groei, infrastructuur en concurrentie – zonder sterke waarborgen voor ethiek, privacy, democratische controle – riskant is.
Lees meer over het Nationale AI Deltaplan
De AI-fabriek in Groningen: rekenkracht en expertise centraal
Half oktober werd bekend dat Nederland mét Europese funding een AI-Fabriek en supercomputer krijgt in Groningen. Hiermee krijgt het Nederlandse AI-ecosysteem een impuls en sluit het aan bij een Europees netwerk van AI-fabrieken.
De Europese Unie investeert 71,7 miljoen euro in het project via EuroHPC Joint Undertaking (EuroHPC JU). Eerder stelde het kabinet al 70 miljoen euro beschikbaar en ook vanuit de Economische Agenda van Nij Begun ligt er 60 miljoen euro. De totale investering komt hiermee uit op ruim 200 miljoen euro. Met de Europese bijdrage is het project nu volledig gefinancierd en kan de uitvoering beginnen.
In Groningen wordt een expertisecentrum voor AI ingericht in het voormalige Niemeyer-gebouw aan de Paterswoldseweg. Het pand, tot op heden symbool van de tabaksindustrie, krijgt zo een nieuw leven als broedplek voor ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie. Naast verschillende ministeries en de regio Groningen/Noord-Drenthe zijn onder meer SURF, AI Coalitie 4 Nederland (AIC4NL), TNO en Samenwerking Noord belangrijke partners.
“Het is een belangrijke stap dat we vanuit Nederland en Europa mee-investeren in een AI-fabriek. Daarmee bouwen we niet alleen een cruciale ICT-faciliteit in Nederland, maar sluiten we ook aan op een Europees netwerk van AI-fabrieken. Zo vormen we met elkaar een redelijk alternatief vanuit Europa”, aldus Grotenhuis.
Hij roemt de combinatie van de rekenkracht van een nieuwe AI-supercomputer voor het ontwikkelen en testen van geavanceerde AI-modellen, toegang tot grote (Europese) datasets en het ontwikkelen en delen van kennis in een expertisecentrum over het opslaan van data. “Hiermee kunnen we, in de samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden, grote maatschappelijke opgaven oppakken, zoals in de zorgsector, rond veiligheid, of de energietransitie.”
Lees meer over de AI-fabriek in Groningen
AI House Amsterdam: privaat initiatief als innovatiehub
Parallel aan publieke investeringen ontstaan er private hubs. Zo wil het AI House in Amsterdam een bruisend ecosysteem bieden voor startups, scale-ups, onderzoekers en investeerders — met ruimtes voor experimenten, publieke-private pilots en talentontwikkeling. Zulke hubs vullen het ecosysteem aan: waar de AI-fabriek focust op rekenkracht en schaal, ondersteunen centra als AI House groei, matchmaking en commerciële opschaling. Kijk voor meer informatie op: https://www.aihouse.nl/
Invest-NL: ‘deep dive’ naar strategische investeringen
Invest-NL publiceerde eind november 20-26 samen met ROM-Nederland een diepgaand rapport (AI Deep Dive) waarin de organisaties beogen dat Nederland niet moet proberen te concurreren met de VS of China op schaalmodellen, maar zich moet richten op die onderdelen van de AI-keten waar het land een strategisch voordeel heeft. Dit zijn onder meer kwalitatieve data, energiezuinige technologieën, betrouwbare infrastructuur en specialisatie in toepassingen.
Het rapport adviseert gerichte, risicobereid investeringen en publieke-private instrumenten die Nederland economisch rendement en strategische autonomie opleveren. Die invalshoek benadrukt de keuze voor slimme specialisatie in plaats van kopiëren van grootschalige model-wedlopen.
Nederland staat volgens het onderzoek sterk in sectoren waar hoogwaardige data en fysieke processen samenkomen, zoals de landbouwtechnologie, logistiek, de hightech maakindustrie, energie en zorg. In deze domeinen ontstaan AI-toepassingen die moeilijk te kopiëren zijn, gebaseerd op beschermde data, die bovendien diep verweven zijn met de fysieke wereld. Nederland excelleert daarnaast op plekken waar energie-efficiëntie, datasoevereiniteit en betrouwbare infrastructuur centraal staan.
Het rapport benadrukt dat verdere groei wordt geremd door versnippering, beperkte schaal en een gebrek aan kapitaal voor hardware en AI-systemen. Invest-NL en ROM-Nederland pleiten daarom voor gerichte investeringen in deeptech-bedrijven en een duidelijke AI-industriestrategie om deze positie te verzilveren. Daarnaast zet het in op intensievere Europese samenwerking en het versterken van de publieke vraag om adoptie te versnellen in sectoren als zorg, onderzoek, energie en veiligheid.
Position Paper AIC4NL
Verder presenteerde AI Coalitie 4 NL (AIC4NL) op 25 november een AI-investeringsagenda voor Nederland. In het bijbehorende position paper becijfert AIC4NL dat er 5 miljard euro aan gerichte investeringen nodig zijn in AI-infrastructuur, het opbouwen van een Nederlandse AI-industrie en de inzet van AI als versneller van grote transities op gebieden zoals energie, gezondheid, stikstof en voedsel. De coalitie doet een oproep aan politiek en bedrijfsleven om samen de noodzakelijke investeringen te realiseren, zodat Nederland kan aansluiten bij de voorhoede van Europa en de slagkracht behoudt om een eigen AI-koers te bepalen.
Bekijk het position paper
Één agenda: de Actieagenda AI/Data
De recente reeks besluiten en publicaties laat zien dat Nederland van beleidsdiscussie naar actie gaat: investeren in rekenkracht, experimentruimtes en strategische investeringsadviezen. De echte test is niet alleen het papier maar of deze plannen leiden tot effectieve uitvoering: toegankelijkheid van rekenkracht voor mkb en wetenschap, voldoende en duurzame financiering, behoud en aantrekken van talent, en Europese samenwerking.
Om al deze losse initiatieven te verbinden wordt onder coördinatie van Digital Holland in nauwe samenwerking met het Ministerie van Economische Zaken gewerkt aan een nationale Actieagenda AI/Data die de plannen en partijen (overheid, kennisinstellingen, bedrijfsleven en regio’s) moet synchroniseren. “De Actieagenda kan het verbindende instrument worden. Naast het verbinden van relevante netwerken proberen we ook relevante andere agenda’s met onze actieagenda’s te verbinden om zo meer focus en massa te realiseren en meer impact te genereren voor onze economie én maatschappij”, aldus Grotenhuis.
De verschillende plannen die genoemd worden in dit artikel zijn volgens Grotenhuis voor een deel complementair, maar voor een deel zit er ook overlap. “Met de actieagenda AI/Data – een van de prioriteiten binnen de Nationale Technologie Strategie – scheppen we samen met het Ministerie van Economische Zaken vanuit Digital Holland een meer integraal kader, waarbinnen veel type activiteiten kunnen passen, waar we uiteindelijk ook middelen voor proberen te organiseren. Hierbij komen het missiegedreven innovatiebeleid en het nieuwe industriebeleid van het Ministerie van Economische Zaken samen, zodat beide elkaar ook versterken."
De Actieagenda AI/Data wordt officieel gepresenteerd op 26 januari 2026, samen met de negen overige Actieagenda’s die voortvloeien uit de Nationale Technologiestrategie (NTS).